Pierwszy krok wietnamskiego skarbu za oceanem

Czasem, gdy słyszę w prasie gorące wiadomości o aukcjach wietnamskich antyków we Francji, Niemczech czy USA, robię się nerwowy.

Plakat przedstawiający dokumenty i publikacje ECPAD dotyczące wojny

Okazuje się, że wiele dzieł sztuki, a także cennych dokumentów historycznych naszych przodków, krąży po zagranicznych rynkach. Są złote pieczęcie, złote misy, złote miecze, nefrytowe puchary, jadeitowe posągi, brązowe posągi, malowidła na jedwabiu, ceramika, starożytne księgi, rzadkie stroje… Choć bezcenne, skarby wietnamskich antyków za granicą nie ograniczają się tylko do jadeitu i złota. W wielu krajach, zarówno bliskich, jak i dalekich, istnieją również liczne archiwa, biblioteki i muzea, które przechowują ogromną ilość dokumentów, książek, gazet, grafik, zdjęć, filmów i wielu innych rzadkich dokumentów i artefaktów, upamiętniających okresy historyczne i społeczne Wietnamu. Wczesną wiosną zapraszam miłośników wietnamskiej historii do dołączenia do mnie w „przełomowym odkryciu” tych wyjątkowych skarbów…

Australijskie okręty wojenne zacumowane w Sajgonie w 1913 roku (Biblioteka Stanowa Wiktorii, Australia)

Trzy szczyty Fansipan w Paryżu

Miasto Świateł Francji pełne jest fascynujących krajobrazów, jednak jeśli kochasz historię Wietnamu, nie możesz zignorować archiwów Wietnamu i Indochin, które są tu przechowywane. Przede wszystkim Francuska Biblioteka Narodowa (BNF), mieszcząca się w dwóch gigantycznych budynkach zaprojektowanych niczym dwie wielkie księgi otwarte na brzegach Sekwany. W BNF w 2017 roku po raz pierwszy zobaczyłem na własne oczy i dotknąłem map urbanistycznych współczesnego Sajgonu – sprzed prawie dwóch wieków. Był to ręcznie narysowany szkic centralnej ulicy z 1865 roku, wciąż zachowujący oryginalne, wypalone pociągnięcia ołówkiem na papierze croquis. Następnie duży wydruk A0 na współczesnym papierze, przedstawiający czarno-biały drzeworyt z perspektywy trójwymiarowej planowania Sajgonu, wykonany w 1880 roku. O la la! Widok i możliwość zbadania i sfotografowania każdego szczegółu oryginalnej mapy jest naprawdę interesujący, milion razy bardziej emocjonalny niż wirtualna mapa na komputerze. W BNF znajduje się seria ręcznie rysowanych lub drukowanych maszynowo map Sajgonu, Cho Lon, trzech regionów: Centralnego, Południowego i Północnego oraz całych Indochin, pochodzących z okresu od końca XIX wieku do około 1954 roku. Według danych bibliograficznych, BNF i powiązane z nim biblioteki przechowują 120 map i 523 zdjęcia poświęcone Indochinom. Na początku lat 70. dr Huynh Phan Tong, pisząc pracę doktorską na temat historii wietnamskiego dziennikarstwa, odkrył w BNF około 25 000 książek i ponad 1000 gazet z Indochin. Niedawno doktorant Cao Vy, pisząc rozprawę doktorską na temat książek wydanych w Kochinchinie, znalazł w BNF ponad 5000 książek z lat 1922–1944. Dr Nguyen Giang Huong, ekspert ds. wyceny w BNF, stwierdziła, że ​​szacuje się, iż istnieją dziesiątki tysięcy dokumentów „wszelkiego rodzaju” dotyczących Wietnamu i Indochin. Dodała: „To niepełna statystyka, ponieważ BNF wciąż posiada wiele dokumentów, które nie zostały przeanalizowane i przetworzone”. Rzeczywiście, góra dokumentów Fansipan w samym sercu wspaniałego Paryża czekała i czeka na podbój i eksplorację przez miłośników historii Wietnamu. Paryż ma również inne wspaniałe biblioteki, które są częstymi celami podróży krajowych i zagranicznych wietnamskich uczonych. W 2018 roku dr Olivier Tessier, dyrektor biura Szkoły Dalekiego Wschodu (EFEO) w Ho Chi Minh, pokazał mi bibliotekę szkoły, znajdującą się w pobliżu stacji metra Trocadero. Jako student słyszałem, jak moi nauczyciele opowiadali o EFEO jako o legendarnym zamku – miejscu spotkań wielu francuskich i wietnamskich uczonych, których wybitne prace badawcze dotyczące Indochin, od początku XX wieku do dziś, są niezwykle dobrze zachowane. Teraz, wchodząc do „zamku”, widzę tysiące książek, gazet i dokumentów dotyczących Indochin i Azji sprzed i po 1975 roku, w doskonałym stanie. Wśród nich znalazłem kilka wietnamskich podręczników do nauki języka opracowanych przez Petrusa Truong Vinh Ky'a w latach 80. XIX wieku, dokumenty dotyczące historii Dinh Thuong Tho z 1864 roku – z czasów, gdy toczyła się debata na temat zburzenia tego zabytkowego budynku (59-61 Ly Tu Trong, Dzielnica 1, Ho Chi Minh). Jesienią 2022 roku, kiedy odwiedziłem Paryż, moi wietnamscy przyjaciele pokazali mi nową górę – Bibliotekę Paryskiego Towarzystwa Misyjnego (MEP). Słysząc o nim od dawna, wszedłem do środka i podziwiałem kolejny Fansipan, zawierający ponad 15 000 książek, 200 czasopism i 800 obrazów związanych z wieloma krajami Azji Wschodniej. Sam Wietnam ma ponad 1000 dzieł w języku Han Nom i wietnamskim. Ku mojemu zaskoczeniu, miałem okazję zobaczyć oryginalny, ręcznie pisany słownik Anamitico Latinum autorstwa biskupa Pigneau de Behaine, ukończony około 1773 roku, który zachował się w nienaruszonym stanie. Ten dokument to notatnik formatu większego niż A4, z równymi liniami chińskiego atramentu, zawierający cztery rodzaje pisma: łacińskie, Nom, Han i wietnamskie, wykorzystujące formy łacińskie – później nazwane językiem narodowym. Trzymałem również w ręku podobny ręcznie pisany notatnik z historią Annamów. Patrząc na pismo sprzed czterech wieków, nie mogłem powstrzymać się od myśli o anonimowych „starych duszach”, które pomagały misjonarzom dokumentować wietnamską kulturę i tworzyć współczesne pismo dla przyszłych pokoleń.

Mapa Kochinchiny z lat 70. XIX wieku. Pod lewym rogiem znajduje się logo Sajgonu, a w prawym rysunek rezydencji Soai Phu Nam Ky. Mapa znajduje się w Instytucie Studiów Azji Południowo-Wschodniej w Singapurze. Zdjęcie wykonano w listopadzie 2023 roku.

Przeprawa przez ocean, spotkanie z „morzem dokumentów”

Wielokrotnie wracając do Paryża w ostatnich latach, miałem okazję odwiedzić Muzeum Wojskowe, Guimet, Cernuschi i Jacques'a Chiraca, które są miejscami przechowującymi wiele historycznych artefaktów i dzieł sztuki Wietnamu. Francuskie uniwersytety to również miejsca, w których znajduje się wiele dokumentów dotyczących Wietnamu i Azji Południowo-Wschodniej. W bibliotece Uniwersytetu Architektury w Paryżu zapoznałem się z ponad 120 pracami magisterskimi badającymi planowanie i architekturę Sajgonu i Hanoi , zawierającymi wiele danych starożytnych i współczesnych. Przeglądając je, byłem jednocześnie szczęśliwy i zazdrosny, skrycie mając nadzieję, że pewnego dnia te prace zostaną udostępnione w Internecie. Odwiedzając Centrum Archiwum Filmowego Armii Francuskiej (ECPAD), mieszczące się w starożytnej fortecy w stylu Vaubana, zostałem oprowadzony przez francuskich przyjaciół po obszernym archiwum zdjęć. Były tam tysiące starych zdjęć wciąż tkwiących w starych papierowych teczkach, wspaniale zdigitalizowanych na komputerze. Przez obiektywy oficerów-fotografów domy i codzienne życie w Sajgonie i Indochinach w latach 1945-1955 wydają się różnorodne i żywe.

Na wewnętrznym komputerze znalazłem kilka zdjęć wspaniałego budynku przy 110 Vo Van Tan, Dzielnica 3, Ho Chi Minh City, który niegdyś był rezydencją generała francuskich sił powietrznych. Architekt Nicolas Viste – osoba odpowiedzialna za renowację budynku, obecnie nazywanego „Wilą Południową” – powiedział, że po wielu poszukiwaniach dotarł do ECPAD i odnalazł oryginalne rysunki projektowe budynku sprzed setek lat. Francuzi niegdyś posiadali sieć kolonii obejmującą wiele krajów w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Wszystkie dokumenty dotyczące historii inwazji i administracji koloniami zostały przekazane z marynarki wojennej do Ministerstwa Kolonii w Paryżu. Ten skarb nazywa się Archiwum Zamorskie (ANOM). Od 1986 roku większość dokumentów ANOM została przeniesiona do Aix-en-Provence, małej prowincji niedaleko dużego miasta portowego Marsylii na południu Francji. We wrześniu ubiegłego roku, kiedy po raz pierwszy odwiedziłem ANOM, byłem zdumiony, widząc nie wielką „górę dokumentów”, ale rozległe „morze dokumentów”. Według oficjalnych danych, ANOM posiada łącznie do 38 km półek z dokumentami, 60 000 map, 150 000 zdjęć i około 120 000 publikacji. Przeglądając szafkę i komputer, natychmiast znalazłem informacje o setkach map planistycznych Sajgonu i innych miast Indochin sprzed 1945 roku. Dr Nguyen Phuong Ngoc, dyrektor Centrum Badań Azjatyckich Uniwersytetu w Aix-Marseille, pokazał mi, że ANOM przechowuje niezliczone osobiste dokumenty wielu Wietnamczyków z XIX i XX wieku. Są one przydatne nie tylko do śledzenia i uzupełniania historii kraju, ale także dla każdego klanu i rodziny. Nawet Australia, która utrzymuje stosunki z Wietnamem dopiero od czasów współczesnych, nadal posiada wiele bibliotek narodowych i uniwersyteckich, w których znajdują się liczne wietnamskie pamiątki z różnych okresów. Na przykład archiwum fotograficzne w Bibliotece Stanowej Wiktorii w Melbourne przechowuje setki zdjęć Sajgonu z lat 1912–1975, w tym zdjęcie australijskiego okrętu wojennego cumującego w Sajgonie w 1913 roku. Znalazłem tu również książkę promującą turystykę w Hue w języku angielskim z lat 20.–30. XX wieku, podarowaną przez rząd Indochin. W Bibliotece Stanowej Australii Południowej, oprócz wielu książek i gazet o naszym kraju, natknąłem się na mapę morską wydrukowaną w 1944 roku – gdy II wojna światowa jeszcze się nie skończyła – z jedyną nazwą portu w łańcuchu portów od Indii do Azji Północno-Wschodniej, obecnie nazywanym regionem Indo-Pacyfiku. Tymczasem Stany Zjednoczone również posiadają serię „archiwów” dokumentów wietnamskich, które są nie mniej wspaniałe niż Francja. W Waszyngtonie, w Bibliotece Kongresu, naprawdę zachwyciła mnie kolekcja ponad 900 map Wietnamu. W bibliotece nadal znajdują się nienaruszone mapy Sajgonu, sporządzone przez amerykański i brytyjski wywiad wojskowy na początku 1945 roku, na których wyraźnie zaznaczono pozycje wojsk japońskich i alianckich obozów jenieckich. Mapy te są częścią dokumentów dotyczących planów lądowania armii brytyjskiej i amerykańskiej w Indochinach po odzyskaniu Singapuru i Filipin. Rozpoznałem również „starych przyjaciół” sprzed ponad 50 lat – komplety podręczników do szkół podstawowych z okresu Republiki Wietnamu, zachowane w stanie jak nowe. Biblioteka posiada około 200 000 tytułów książek, gazet, wszelkiego rodzaju publikacji o Wietnamie oraz wiele filmów. W Stanach Zjednoczonych, przez lata, miałem okazję czytać w Bibliotece Uniwersytetu Yale'a, Bibliotece Miasta Nowego Jorku i Bibliotece Miasta Filadelfii, ale mam nadzieję odwiedzić Bibliotekę Harvarda, Bibliotekę Yen-Ching i Centrum Wietnamu na Uniwersytecie Teksańskim, aby zobaczyć inne rzadkie i wspaniałe „skarby” dotyczące Wietnamu i Azji. Jednak, choć jeszcze tam nie dotarliśmy, moi przyjaciele, którzy kochają wietnamską historię, i ja wciąż możemy odwiedzić trzy inne pobliskie skarby: Bibliotekę Narodową, Muzeum Cywilizacji Azjatyckich, Instytut Studiów Azji Południowo-Wschodniej oraz Narodową Galerię Sztuki Singapuru. Co zaskakujące, Singapurczycy zgromadzili również wiele cennych dokumentów i artefaktów związanych z Wietnamem.

Sezamie, otwórz drzwi...

Autor Phuc Tien

Ulotna „wycieczka”, taka jak ta powyżej, z pewnością nie zadowoli ani Ciebie, ani mnie. Obecnie wspomniane „skarby” starożytnego Wietnamu zaczęły pojawiać się w internecie, ale nie wszystkie dokumenty i artefakty zostały udostępnione online. Ponadto, bezpośrednie wyszukiwanie i przeglądanie będzie znacznie dokładniejsze i pełniejsze. Jednak wyjazd za granicę w celu ich eksploracji będzie wymagał dużo czasu i środków. Bez stypendiów, bez finansowania ze strony państwa, uniwersytetów, organizacji i osób prywatnych, studenci i badacze mogą zgromadzić jedynie część. Doświadczenia innych krajów pokazują, że poszukiwanie dokumentów i artefaktów odzwierciedlających przeszłość narodu – kraju – regionu jest godne poważnego traktowania. Należy to traktować jako kompleksowy, długofalowy program naukowy na szczeblu krajowym, służący w szczególności dyplomacji , gospodarce, kulturze i wojsku; jest to jeszcze ważniejsze w udowadnianiu suwerenności nad terytorium i wyspami, rozwiązywaniu problemów granicznych, etnicznych i religijnych. A jeszcze świętsze jest wypełnianie luk, rozjaśnianie ciemnych plam w historii, wzmacnianie dumy narodowej i kształtowanie polityki mobilizującej wewnętrzną siłę Wietnamu w kraju i za granicą.

Trzeba iść i znaleźć ukryte skarby

Gdzie są „góry dokumentów” i „morza dokumentów” dotyczące Wietnamu? Wiem, że znajdują się one w archiwach, bibliotekach i uniwersytetach Chin, Japonii, Anglii, Holandii, Portugalii i Hiszpanii – krajów, które od zarania dziejów utrzymywały stosunki dyplomatyczne z całym regionem Azji Południowo-Wschodniej. W szczególności w archiwach Watykanu znajduje się wiele rzadkich dokumentów i artefaktów związanych z Wietnamem, pochodzących z XV wieku. Oprócz wykorzystywania archiwów zagranicznych, nie możemy zapominać o archiwach krajowych ani ich marnować. Obecnie wiele wietnamskich dokumentów historycznych i artefaktów z różnych okresów jest nadal ukrytych w archiwach, bibliotekach, muzeach, uniwersytetach, a zwłaszcza wśród ludzi. Wszystkie one są bezcennymi skarbami, które należy pielęgnować, uzupełniać i szeroko promować wśród opinii publicznej i badaczy na wiele sposobów.

Phuc Tien - Tuoitre.vn

Źródło