ครูไม่เพียงแต่สอนเรา 'วิธีทำงาน' เท่านั้น แต่ยังสอนเรา 'วิธีเป็นมนุษย์' อีกด้วย

ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ปัญญาประดิษฐ์ (AI) ได้ก้าวออกจากห้องทดลองและกลายมาเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวัน

AI สามารถเขียนเรียงความ เตรียมแผนการสอน ให้คะแนนอัตโนมัติ และแม้แต่สนทนาได้เหมือนครู หลายคนถามว่า "AI จะเข้ามาแทนที่ครูในอนาคตได้หรือไม่" ในฐานะคนที่ผูกพันกับทั้งเทคโนโลยีและ การศึกษา ผมเข้าใจว่าแม้ AI จะช่วยถ่ายทอดความรู้ได้รวดเร็วและแม่นยำยิ่งขึ้น แต่มีสิ่งหนึ่งที่ AI ทำไม่ได้ นั่นคือการสอนบทเรียนจากใจ

ความรู้สามารถแปลงเป็นดิจิทัลได้ แต่ความเป็นมนุษย์ทำไม่ได้

AI สามารถอ่านหนังสือได้หลายล้านเล่ม วิเคราะห์ชุดข้อมูลมหาศาลหลายล้านชุด และให้คำตอบได้ภายในเสี้ยววินาที แต่ AI ไม่มีหัวใจให้สะเทือนใจ ไม่มีสายตาให้ให้กำลังใจ และไม่มีมือให้วางบนบ่านักเรียนเมื่อนักเรียนสะดุด ไม่ว่าแบบจำลองทางภาษาจะฉลาดแค่ไหน มันทำได้เพียง "เข้าใจ" อารมณ์ผ่านตัวเลขเท่านั้น แต่ไม่สามารถ "รู้สึก" ถึงความสุข ความเศร้า หรือความเสียใจของมนุษย์ได้

ครูที่ดีในยุค AI ไม่ใช่คนที่เก่งเรื่องการ “สื่อสารความรู้” แต่เป็นผู้ที่รู้วิธีเปลี่ยนความรู้ให้เป็นแรงบันดาลใจ

ภาพโดย: นัต ถินห์

ในรายงานการติดตามการศึกษาทั่วโลก (GEM Report) ปี 2023 และคำแนะนำของ UNESCO สะท้อนถึงข้อความเชิงมนุษยธรรมอีกครั้งหนึ่งว่า เทคโนโลยีเป็นเพียงเครื่องมือสนับสนุน แต่ไม่สามารถทดแทนความอบอุ่นแห่งความรักและความผูกพันจากหัวใจของครูได้ UNESCO ยืนยันว่าการศึกษาต้องยึดมนุษย์เป็นศูนย์กลางเสมอ โดยที่อารมณ์ ความเข้าใจ และความรักคือแหล่งที่มาของการบ่มเพาะความรู้ เพราะพลังแห่งอารมณ์ที่ครูถ่ายทอดสู่นักเรียนนั้นเป็นพลังที่มองไม่เห็นแต่ยั่งยืน ซึ่งสามารถสัมผัสได้ถึงจิตวิญญาณ เหนือกว่าตัวเลขหรือความแม่นยำอันเฉียบคมของข้อมูลดิจิทัล

บทเรียนที่ไม่อยู่ในแผนการสอน

ฉันจำได้ว่าตอนที่ฉันเข้าสู่วิชาชีพใหม่ๆ ฉันผิดหวังเมื่อการบรรยายของฉันไม่น่าสนใจสำหรับนักเรียน แม้ว่าฉันจะนำโมเดลและเทคโนโลยีขั้นสูงต่างๆ มาใช้มากมาย เช่น ห้องเรียนแบบพลิกกลับ การเรียนรู้แบบผสมผสาน เกม AI หรือแบบฝึกหัดโต้ตอบออนไลน์ก็ตาม

ครูผู้ยิ่งใหญ่ท่านหนึ่งเคยยกคำพูดของนักคิดผู้มีชื่อเสียงท่านหนึ่งว่า “หน้าที่ของครูไม่ใช่การยัดเยียดความรู้ แต่คือการจุดไฟในจิตวิญญาณ” คำพูดนั้นทำให้ผมเปลี่ยนวิธีการสอน ผมเริ่มฟังมากขึ้น กระตุ้นให้นักเรียนตั้งคำถาม ถกเถียง และแม้แต่ทำผิดพลาด ช่วงเวลาเหล่านั้นเองที่ห้องเรียนกลายเป็นพื้นที่แห่งชีวิต ไม่ใช่แค่สถานที่ถ่ายทอดความรู้

AI สามารถสอนนักเรียนให้เขียนโปรแกรมได้ แต่มีเพียงครูเท่านั้นที่สามารถสอนพวกเขาว่าทำไมเราต้องเขียนโค้ดที่ดี เพื่อรับใช้มนุษย์ ไม่ใช่เพื่อแทนที่พวกเขา AI สามารถช่วยนักเรียนแก้สมการได้ แต่ไม่สามารถสอนบทเรียนเรื่องความอดทน ความสุขในการหาคำตอบด้วยตนเองได้

ครั้งหนึ่ง มีนักศึกษาส่งข้อความมาหาฉันหลังเรียนจบว่า "คุณไม่เพียงแต่สอนฉันเรื่องคอมพิวเตอร์เท่านั้น แต่ยังสอนให้ฉันเป็นมนุษย์ใน โลก ของคอมพิวเตอร์อีกด้วย" สำหรับฉันแล้ว นั่นคือรางวัลอันยิ่งใหญ่ที่สุดที่วิชาชีพครูมอบให้ ไม่ใช่ตัวเลขบนใบรายงานผลการเรียน แต่เป็นดวงวิญญาณที่สว่างไสว

AI - เพื่อนคู่ใจ ไม่ใช่สิ่งทดแทน

รายงานล่าสุดของ McKinsey ผู้เชี่ยวชาญคาดการณ์ว่า AI สามารถทำให้งานของครูเป็นระบบอัตโนมัติได้ถึง 40% โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการเตรียมแผนการสอน การสร้างข้อสอบ การสร้างแผนการเรียนรายบุคคล หรือการสนับสนุนนักเรียนที่เรียนไม่เก่ง ซึ่งถือเป็นเรื่องดี เพราะเทคโนโลยีช่วยให้ครูมีเวลามากขึ้นในการทำสิ่งที่สำคัญที่สุด นั่นคือ การพูดคุย ชี้แนะ และบ่มเพาะบุคลิกภาพของนักเรียน

ปัญหาคณิตศาสตร์สามารถแก้ไขได้ด้วย AI แต่ความเป็นมนุษย์ที่ดีจะได้รับการเลี้ยงดูด้วยความรักเท่านั้น

ภาพถ่าย: DAO NGOC THACH

AI ไม่ใช่คู่แข่งของครู ในทางกลับกัน AI เป็นเพื่อนคู่ใจที่ดีหากเรารู้วิธีใช้มันอย่างถูกต้อง ครูที่ดีในยุค AI ไม่ใช่ "ผู้ถ่ายทอดความรู้" ที่ดีที่สุด แต่คือผู้ที่รู้วิธีเปลี่ยนความรู้ให้เป็นแรงบันดาลใจ และรู้วิธีนำพานักเรียนให้ตั้งคำถามแทนที่จะได้รับคำตอบเพียงอย่างเดียว

ฉันเห็นนักเรียนหลายคนใช้ ChatGPT ในการเขียนเรียงความ ฉันไม่ได้ห้าม แต่ฉันขอให้พวกเขาเขียนคำสั่งแต่ละคำสั่งที่ใช้และผลลัพธ์ของคำสั่งนั้นอย่างชัดเจนในภาคผนวก และที่สำคัญกว่านั้น ลองถามตัวเองว่า "AI เข้าใจความกังวลของฉันหรือไม่" เมื่อนักเรียนเรียนรู้ที่จะสงสัยและคิดอย่างอิสระ เทคโนโลยีจะกลายเป็นเครื่องมือสำหรับพัฒนาความคิด ไม่ใช่ไม้ค้ำยันที่ต้องพึ่งพา

ครูผู้สร้างแรงบันดาลใจด้านความเมตตา

ในฐานะครูในยุคดิจิทัล บางครั้งฉันก็อดสงสัยไม่ได้ว่า "ฉันสอนช้ากว่าเทคโนโลยีหรือเปล่า" แต่ทุกครั้งที่ฉันเข้าห้องเรียนแล้วเห็นแววตาของนักเรียนเป็นประกายเมื่อเข้าใจปัญหา ฉันก็ตระหนักได้ว่า ไม่ว่าโลกจะเปลี่ยนแปลงไปมากแค่ไหน หัวใจของมนุษย์ก็ยังคงเป็นจุดเริ่มต้นของความรู้ทั้งหมด

บทเรียนแห่งหัวใจไม่จำเป็นต้องมีกระดานอัจฉริยะหรืออัลกอริทึม แต่คือเมื่อเราสอนนักเรียนให้ขอบคุณผู้ที่ช่วยเหลือพวกเขา ขอโทษเมื่อทำผิดพลาด และให้ความสำคัญกับผลประโยชน์ของชุมชนเหนือผลประโยชน์ของตนเอง มันคือเมื่อเราปลูกฝังความเชื่อในตัวพวกเขาว่าความรู้จะมีความหมายอย่างแท้จริงก็ต่อเมื่อนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์

เทคโนโลยีสามารถสอนให้นักเรียนใช้ชีวิตอย่างชาญฉลาดได้ แต่มีเพียงครูเท่านั้นที่สามารถสอนให้นักเรียนใช้ชีวิตด้วยหัวใจได้

ภาพโดย: นัต ถินห์

ในการวิจัยเกี่ยวกับปัญญาประดิษฐ์ทางสังคม นักวิทยาศาสตร์ พบว่าปัญญาประดิษฐ์สามารถเลียนแบบความเห็นอกเห็นใจได้ แต่ไม่สามารถรับรู้ความรู้สึกนั้นได้อย่างแท้จริง หุ่นยนต์อาจพูดว่า "ฉันเข้าใจว่าคุณกำลังเศร้า" แต่มันไม่สามารถรับรู้ความเศร้านั้นไปพร้อมกับคุณได้ ในทางกลับกัน ครูแม้จะไม่สมบูรณ์แบบ แต่ก็สามารถรับฟัง แบ่งปัน และบางครั้งก็เพียงแค่ยิ้มเพื่อช่วยให้นักเรียนลุกขึ้นยืนหลังจากความล้มเหลวได้

ศิลปินสัมผัสจิตใจ แต่ครูสัมผัสหัวใจ

แม้ว่าระยะเวลาในมหาวิทยาลัยของฉันจะไม่นานนัก แต่มันก็เพียงพอสำหรับฉันที่จะได้เห็นเทคโนโลยีมากมายผ่านมาแล้วก็ผ่านไป แต่คุณค่าของครูยังคงอยู่ตลอดไป เพราะครูไม่เพียงแต่สอนเราให้รู้จัก "วิธีการทำงาน" เท่านั้น แต่ยังสอนเราให้รู้จัก "ความเป็นมนุษย์" อีกด้วย ปัญหาสามารถแก้ไขได้ด้วยปัญญาประดิษฐ์ แต่คนดีจะหล่อเลี้ยงได้ด้วยความรักเท่านั้น การบรรยายแต่ละครั้งไม่ใช่แค่บทเรียน แต่เป็นการพบปะกันระหว่างสองจิตวิญญาณ ครูและนักเรียน เทคโนโลยีสามารถเลียนแบบความรู้ได้ แต่มีเพียงมนุษย์เท่านั้นที่สามารถเลียนแบบความเมตตาได้

และบางที นั่นอาจเป็นเหตุผลว่าทำไมไม่ว่า AI จะก้าวหน้าไปมากเพียงใด มันก็ไม่สามารถและไม่ควรแทนที่ครูได้ เพราะ AI สอนให้คุณใช้ชีวิตอย่างชาญฉลาด แต่มีเพียงครูเท่านั้นที่สามารถสอนให้คุณใช้ชีวิตอย่างมีสติ

มนุษย์เรียนรู้ที่จะเป็น “มนุษย์”

ในช่วงฤดูร้อนปี 2568 ผมโชคดีที่ได้เข้าร่วมภาควิชาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของนครโฮจิมินห์ ในฐานะวิทยากรหลักในโครงการฝึกอบรมปัญญาประดิษฐ์ (AI) ให้กับนักศึกษาที่ได้รับรางวัลจากการแข่งขันวิชาการของเมือง นักศึกษาเหล่านี้ล้วนเป็นคนหนุ่มสาวผู้มีความสามารถ ซึ่งสามารถเขียนโปรแกรมเพื่อสร้างผลิตภัณฑ์ AI ได้ภายในเวลาเพียงไม่กี่ชั่วโมง สร้างแบบจำลองการจดจำภาพ หรือเขียนโค้ดที่ซับซ้อนในภาษาโปรแกรมสมัยใหม่

ทุกครั้งที่ผมสอน ผมสัมผัสได้ถึงความตื่นเต้นและแรงบันดาลใจของคนรุ่นใหม่เสมอ พวกเขาเรียนรู้ได้อย่างรวดเร็ว เข้าใจเทคโนโลยีได้อย่างเป็นธรรมชาติ ราวกับว่าปัญญาประดิษฐ์ได้กลายเป็นภาษาที่สองของพวกเขาไปแล้ว แต่ในบทสนทนาเหล่านั้น ผมตระหนักได้ว่าเทคโนโลยีเพียงอย่างเดียวไม่เพียงพอ พวกเขาจำเป็นต้องได้รับการชี้นำให้เข้าใจว่าปัญญาประดิษฐ์ไม่ใช่แค่เครื่องมือ แต่เป็นความรับผิดชอบ ความรับผิดชอบคือการปล่อยให้เทคโนโลยีช่วยเหลือผู้คน ไม่ใช่ทำให้ผู้คนต้องพึ่งพามัน

ผมยังจำแววตาของนักเรียนคนหนึ่งได้ ตอนที่เขาถามผมว่า “คุณครูครับ ถ้าในอนาคต AI จะฉลาดกว่ามนุษย์ ผมยังต้องเรียนหนังสืออีกไหมครับ” คำถามนี้ทำให้ทั้งห้องเงียบ ผมตอบว่า “AI อาจจะเก่งกว่าผมในด้านหนึ่ง แต่มันไม่สามารถฝัน รัก หรือเสียสละได้เหมือนมนุษย์ ดังนั้นมนุษย์จึงต้องเรียน ศึกษาเพื่อที่จะเป็น “มนุษย์”

ที่มา: https://thanhnien.vn/thay-co-khong-chi-day-cach-lam-viec-ma-con-day-ta-cach-lam-nguoi-185251114212307304.htm