Hoài Nhơn đang vào mùa thu hoạch cói chính vụ (tháng 4) đẹp không thua bất kỳ một bức tranh ngày mùa ở nơi nào. Trước mắt tôi là khung cảnh thanh bình, bát ngát của đồng cói thôn Chương Hòa đang rập rờn trong gió như tấm lụa xanh khổng lồ trải miên man tận chân trời.
Mùa cói “chín” là khi cây cói đã già, trổ bông và cao hơn đầu người. Cây cói chín không chuyển màu vàng tươi như lúa mà chỉ trổ hoa trong khi vẫn giữ nguyên màu xanh mướt. Từ sáng tinh mơ, những người nông dân cần mẫn ra đồng thu hoạch cói. Vùng quê yên bình trở nên tấp nập rộn ràng.
Những người thợ quen tay cắt cói thoăn thoắt bằng lưỡi liềm sắc bén, cắt đến đâu thì lọc lấy thân chính bên trong đến đó. Cây cói tươi được buộc thành từng bó, dựng thành hàng hoặc trải dài trên ruộng. Giữa cánh đồng cói bạt ngàn thấp thoáng những lưng áo đẫm mồ hôi.
Cói tươi nhanh chóng được đưa về so lựa từng cây rồi chẻ nhỏ đem phơi. Người thợ phải trông chừng thật kỹ quá trình thân cói se lại cho tới khi sợi cói đạt độ dai tiêu chuẩn là thu gom lại ngay, phơi thêm có thể khiến sợi cói bị giòn, dễ gãy.
Sợi cói khô lúc này được chia ra, một phần để dệt những chiếc chiếu trơn mộc mạc, một phần đem đi nhuộm màu để dệt chiếu hoa.
Để nhuộm màu cói, người ta nấu những nồi phẩm màu lớn rồi nhúng từng nạm cói vào, có thể nhuộm một đến hai lần sao cho màu thấm vào sợi đồng đều rồi mang ra phơi nắng cho sợi cói lên màu tươi mới, bền màu.
Trước đây, dệt chiếu bằng phương pháp thủ công cần có 2 người với những thao tác phối hợp nhịp nhàng ăn ý.
Những đôi tay thoăn thoắt dẻo dai thực hiện nhiều động tác nhấn, đè, cắt, tạo hình, tạo chữ, sao cho đường nét sắc sảo, đồng đều, ghép từng sợi cói, mảng màu để khi hoàn thiện sẽ tạo thành những hoa văn, họa tiết hài hòa.
Chiếc chiếu thành phẩm là sau khi đã được cắt biên gọn gàng, bện 2 đầu và may đường viền hoàn chỉnh rồi đem phơi nắng lần nữa để chiếu càng sáng bóng, tăng độ bền đẹp.
Ngày nay, chiếc máy dệt đã giúp người thợ tăng năng suất lao động và sáng tạo thêm nhiều mẫu mã mới. Sản phẩm từ cói được mở rộng như dép, mũ, túi xách… đưa nghề dệt cói gắn với du lịch. Từ đó những làng nghề truyền thống ở Hoài Nhơn được đông đảo du khách biết tới.
