Phân bón dự kiến sẽ được đưa vào diện chịu thuế giá trị gia tăng trong Luật thuế giá trị gia tăng (sửa đổi) sẽ được Quốc hội khóa XV thông qua trong Kỳ họp thứ 8. Việc sửa đổi này được kỳ vọng sẽ giải quyết những vấn đề lâu nay đối với ngành phân bón tại Việt Nam, đồng thời mang lại nguồn thu ngân sách và lợi ích cho cộng đồng nông dân.
Công nhân Công ty Cổ phần Supe Phốt phát và Hóa chất Lâm Thao đóng gói bao bì sản phẩm phân bón mới. Ảnh: Trung Kiên/TTXVN
Vấn đề chính sách đối với ngành phân bón
Nhằm khuyến khích đầu tư và phát triển sản xuất phân bón trong nước, giảm dần phụ thuộc vào phân bón nhập khẩu, vào ngày 26/11/2014, Quốc hội đã ban hành Luật số 71/2014/QH13 (Luật 71) để sửa đổi Luật Thuế giá trị gia tăng số 13/2008/QH12, trong đó quy định các mặt hàng phân bón, máy móc, thiết bị chuyên dùng phục vụ cho sản xuất nông nghiệp không thuộc diện chịu thuế giá trị gia tăng từ khâu nhập khẩu đến khâu sản xuất, thương mại bán ra. Mục tiêu của Luật 71 là giảm chi phí giá thành sản phẩm phân bón, nhằm hỗ trợ người nông dân tối đa hóa lợi nhuận khi thực hiện hoạt động canh tác nông nghiệp.
Tuy nhiên, từ khi có hiệu lực vào ngày 1/1/2015, Luật 71 đã gặp phải nhiều khó khăn và bất cập.
Theo Tiến sỹ Phùng Hà, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam, Luật 71 khiến cả doanh nghiệp và ngành nông nghiệp chịu thiệt vì không được khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào, đặt ra nhiều áp lực về chi phí sản xuất. Điều này đã dẫn đến việc các doanh nghiệp phải gánh chịu lượng thuế không khấu trừ lên đến hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm, ảnh hưởng đến giá thành và lợi nhuận của họ.
Thống kê của Bộ Tài chính cho biết, tổng giá trị thuế giá trị gia tăng không được khấu trừ trong chi phí của các doanh nghiệp phân bón theo Luật số 71 đã lên đến gần 10.000 tỷ đồng từ năm 2015 đến nay.
Cụ thể, số liệu từ Tổng Công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí (PVFCCo) cho thấy khoản thuế giá trị gia tăng đầu vào cho giai đoạn 2016-2020 là 1.857 tỷ đồng, gây ảnh hưởng đến lợi nhuận trước thuế hàng năm tương ứng. Tương tự, việc không thể khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào đã làm Công ty Cổ phần Supe phốt phát và Hóa chất Lâm Thao chịu tổn thất trung bình khoảng 100 tỷ đồng/năm. Điều này dẫn đến tăng giá thành sản phẩm từ 6 đến 7%, buộc doanh nghiệp tính vào giá bán và ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất của nông dân.
Thống kê từ Bộ Công Thương cũng cho thấy rằng kể từ khi Luật số 71 có hiệu lực từ năm 2015, giá thành của phân đạm tăng từ 7,2% đến 7,6%; phân DAP tăng từ 7,3% đến 7,8%; phân super lân tăng từ 6,5% đến 6,8%; phân NPK và hữu cơ tăng từ 5,2% đến 6,1%.
Đặc biệt, Tiến sỹ Phùng Hà đã chỉ ra việc áp dụng Luật số 71 đã khiến phân bón nhập khẩu không chịu thuế giá trị gia tăng, giúp các nhà sản xuất nước ngoài có lợi thế khi xuất khẩu phân bón vào Việt Nam và tác động đến khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp sản xuất trong nước. Do đó, các doanh nghiệp không có nguồn lực đủ mạnh để đầu tư vào các dự án sản xuất phân bón sử dụng công nghệ, thiết bị hiện đại do không được hoàn thuế giá trị gia tăng cho nhà xưởng thiết bị.
Vận chuyển sản phẩm phân bón của Công ty phân bón Bình Điền. Ảnh: Bùi Giang/TTXVN
Thực tế cũng cho thấy rằng sau khi Luật số 71 có hiệu lực, mặc dù các nhà máy sản xuất phân bón trong nước có thể đáp ứng đủ nhu cầu về phân ure, phân lân, phân NPK và thậm chí xuất khẩu một số sản phẩm, nhưng từ năm 2015-2022, Việt Nam vẫn nhập khẩu khoảng 4 triệu tấn phân bón mỗi năm, chủ yếu từ Trung Quốc, Indonesia, Malaysia, Philippines, Nga, Trung Đông, với tổng giá trị khoảng 1,3 tỷ USD mỗi năm.
Dữ liệu hải quan cũng chỉ ra rằng chỉ trong 10 tháng của năm 2023, Việt Nam đã nhập khẩu hơn 3,36 triệu tấn phân bón, trị giá gần 1,14 tỷ USD; trong đó, Trung Quốc vẫn đứng đầu về thị trường cung cấp phân bón cho Việt Nam, chiếm 48,7% trong tổng lượng phân bón nhập khẩu và chiếm 45,8% trong tổng giá trị nhập khẩu.
Đề xuất sửa đổi và áp dụng thuế giá trị gia tăng 5%
Hiệp hội Phân bón Việt Nam đề xuất sửa đổi Luật 71 theo hướng chuyển phân bón từ đối tượng không chịu thuế giá trị gia tăng sang đối tượng chịu thuế giá trị gia tăng ở mức 5%. Điều này giúp giảm áp lực chi phí đầu vào, hỗ trợ doanh nghiệp và người nông dân.
Đồng tình với đề xuất của Hiệp hội Phân bón Việt Nam, PGS. Tiến sỹ Đinh Trọng Thịnh, giảng viên Học viện Tài chính, cho biết mức thuế giá trị gia tăng 5% là lựa chọn phù hợp, giúp giảm chi phí sản xuất và có thể dẫn đến giảm giá bán. Ông lý giải rằng doanh nghiệp sản xuất phân bón sẽ hưởng lợi từ sự giảm chênh lệch ở mức từ 7% đến 8% ở giá trị gia tăng đầu vào, dẫn đến giảm chi phí sản xuất phân bón từ 2% đến 3%. Điều này sẽ tạo điều kiện cho việc thiết lập giá bán thấp hơn.
Bên cạnh đó, cân nhắc điều chỉnh Nghị định số 26/2023/NĐ-CP ngày 31/5/2023 về “Biểu thuế xuất khẩu, Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi, Danh mục hàng hóa và mức thuế tuyệt đối, thuế hỗn hợp, thuế nhập khẩu ngoài hạn ngạch thuế quan” theo nguyên tắc áp dụng thuế suất xuất khẩu 5% đối với phân bón trong nước chưa sản xuất hoặc không đáp ứng đủ nhu cầu, cần giữ lại để cung cấp cho thị trường nội địa, và áp dụng mức thuế suất xuất khẩu 0% đối với loại phân bón trong nước đã sản xuất đủ hoặc có số lượng dư thừa.
Ông Thịnh cũng nhấn mạnh rằng việc áp dụng thuế giá trị gia tăng 5% cho các sản phẩm phân bón nhập khẩu sẽ tăng cường khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam. Đồng thời, đây cũng là nguồn thu nhập quan trọng cho ngân sách nhà nước.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tán thành với đề xuất này và quyết định trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 7, để có thể thông qua tại Kỳ họp thứ 8. Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng lưu ý đến việc rà soát và tối đa hóa luật hóa quy định về thuế giá trị gia tăng, nhằm tránh tình trạng “luật khung, luật ống”./.
Việt Dũng
