Theo Bộ KH-ĐT, qua đợt học tập kinh nghiệm các nước Đức, Tây Ban Nha, Trung Quốc cho thấy, các nước phát triển đường sắt tốc độ cao với vận tốc trên 300 km/giờ đều là những nước làm chủ về công nghệ đường sắt cao tốc.
Khi đầu tư phát triển đường sắt tốc độ cao, các nước này đều đã có mạng lưới đường sắt vận tải hàng hóa hoàn chỉnh và có GDP cao hơn nhiều Việt Nam.
Đường sắt shinkansen của Nhật Bản có vận tốc 350 km/giờ
Bộ KH-ĐT cũng dẫn ý kiến chuyên gia Đức có hơn 40 năm kinh nghiệm điều hành 45.000 đoàn tàu cho 45 công ty vận tải hoạt động cho rằng, vận tải hàng hóa mới đem lại lợi nhuận còn vận tải hành khách thì Chính phủ phải bù lỗ.
Cụ thể, về kịch bản 1 của Bộ GTVT đưa ra là tàu thiết kế 350 km/giờ, tải trọng 17 tấn/trục, khai thác riêng tàu khách, Bộ KH-ĐT đánh giá kịch bản này không đáp ứng được yêu cầu, chỉ đạo của Chính phủ và Kết luận 49 của Bộ Chính trị.
Về kịch bản 2, nhu cầu vốn 72,02 tỉ USD, tốc độ thiết kế 200 – 250 km/giờ, tải trọng 22,5 tấn/trục, khai thác chung tàu khách và tàu hàng, theo Bộ KH-ĐT, kịch bản này đáp ứng yêu cầu chỉ đạo của Ban Cán sự Đảng Chính phủ và Kết luận 49. Tuy nhiên, nội dung kịch bản chưa đáp ứng đúng phương án kiến nghị của Hội đồng Thẩm định nhà nước ngày 18.4.
Về kịch bản 3, nhu cầu vốn 71,6 tỉ USD, tốc độ thiết kế tàu 350 km/giờ, tải trọng 22,5 tấn/trục, khai thác tàu khách và dự phòng cho vận tải hàng hóa khi có nhu cầu, theo Bộ KH-ĐT, kịch bản này không đáp ứng được yêu cầu chỉ đạo của Ban Cán sự Đảng Chính phủ. Dù tốc độ thiết kế 350 km/giờ nhưng tổng mức đầu tư lại thấp hơn kịch bản 2 có tốc độ thiết kế 250 km/giờ.
Đặc biệt, Bộ KH-ĐT cho rằng, hiện nay thế giới chưa có tuyến đường sắt tốc độ cao nào có cấp tốc độ thiết kế 350 km/giờ có thể vận tải hỗn hợp hành khách và hàng hóa. Đề án của Bộ GTVT chưa đề cập đến xây dựng ngành công nghiệp đường sắt, tiến tới làm chủ công nghệ.
Do đó, Bộ KH-ĐT đề nghị làm rõ đề xuất phát triển công nghiệp đường sắt và tạo nguồn nhân lực, đa dạng hóa nguồn vốn vay cho dự án để không lệ thuộc công nghệ bởi bên cho vay.
Về tải trọng trục thiết kế, kịch bản 3 đề cập tải trọng thiết kế 22,5 tấn/trục. Song, theo kinh nghiệm của các nước, tải trọng trục thiết kế của đường sắt cao tốc chở khách là 17 tấn/trục, tiêu chuẩn tải trọng trục của tàu chở hàng Trung Quốc là 23 tấn/trục. Do đó, Bộ KH-ĐT đề nghị làm rõ cơ sở lựa chọn tải trọng thiết kế để bảo đảm phù hợp quốc tế.
Dẫn ưu thế của loại hình tàu tốc độ cao 200 km/giờ, vừa chở khách vừa chở hàng, Bộ KH-ĐT cũng nêu các dự án đường sắt tốc độ cao tại Nhật Bản đang chuẩn bị đưa vào khai thác cũng chỉ thiết kế vận tốc 250 – 260 km/giờ. Các đoàn tàu thế hệ mới tốc độ cao, tối ưu chi phí vận hành như hãng Siemens đã phát triển đoàn tàu ICE4 có tốc độ khai thác tối đa 250 km/giờ; hãng Alstom bắt đầu sản xuất đoàn tàu thế hệ mới với vận tốc 250 km/giờ cho các nước Bắc Âu.
Trước đó, cuối năm 2022, Bộ KH-ĐT từng đề xuất Bộ GTVT phương án xây dựng đường sắt Bắc – Nam tốc độ khai thác 180 – 225 km/giờ, vận chuyển hành khách và hàng hóa, chi phí đầu tư khoảng 64,8 tỉ USD.
