การเชื่อมโยงความคิดเชิงวัฒนธรรมและความคิดเชิงมนุษยธรรม

บ่ายวันหนึ่ง ณ ริมฝั่งแม่น้ำบ้านเกิดของฉัน เด็กๆ สองสามคนมารวมตัวกันเพื่อปล่อยใบไม้ให้ล่องลอยไปตามสายน้ำ ใบไม้ร่วงหล่นจากกิ่งก้าน บางเบาดุจขนนก พัดพาจิตวิญญาณของต้นไม้ติดมาด้วย ลมพัด น้ำพัด ใบไม้ลอยไปครู่หนึ่ง ก่อนจะไปติดอยู่ในกอผักตบชวา ทันใดนั้นฉันก็นึกขึ้นได้ว่า หากแม่น้ำคือประวัติศาสตร์ ใบไม้นั้นก็คือบุคคล และกอผักตบชวาก็คือวัฒนธรรม แม่น้ำพาเราไปไกลแสนไกล แต่มีเพียงวัฒนธรรมและมนุษยชาติเท่านั้นที่จะหยุดยั้งเราไม่ให้ล่องลอยไปได้

ต้นกำเนิดของการคิดเชิงวัฒนธรรม

ทุกชาติล้วนมีต้นกำเนิดที่มองไม่เห็น นั่นคือต้นกำเนิดของวัฒนธรรม ไม่เพียงแต่ในเพลงพื้นบ้าน การขับร้อง หรือหลังคาบ้านเท่านั้น แต่ยังรวมถึงนิสัย พฤติกรรม และวิธีที่ผู้คนมองชีวิตและปฏิบัติต่อกันด้วย

แม้ผ่านการเปลี่ยนแปลงมากมาย ชาวเวียดนามยังคงยึดถือ “ความรักเป็นรากฐาน” ท่ามกลางภัยพิบัติทางธรรมชาติ สงคราม และความยากจน ชาวเวียดนามยังคงแบ่งปันข้าวและดื่มร่วมกัน นั่นคือวัฒนธรรมของมนุษยชาติ วัฒนธรรมที่รู้จักให้ผู้คนเป็นศูนย์กลางของค่านิยมทั้งมวล

ภาพวาด: มินห์ ตัน

แต่บางครั้งเราก็มัวแต่ไล่ตามจังหวะชีวิตสมัยใหม่จนลืมไปว่าวัฒนธรรมคือเส้นด้ายที่ยึดเหนี่ยวมนุษยชาติ ยิ่งสังคมพัฒนามากเท่าไหร่ จังหวะชีวิตก็ยิ่งเร่งรีบมากขึ้นเท่านั้น ผู้คนก็ยิ่งเหนื่อยล้าได้ง่าย เราสามารถสร้างตึกสูงระฟ้าได้ แต่กลับสูญเสียจิตวิญญาณอันลึกซึ้ง

วัฒนธรรม หากมองเพียงในฐานะเทศกาล มรดก หรือขนบธรรมเนียมประเพณี ก็เป็นเพียงเปลือกนอก วัฒนธรรมที่แท้จริงคือสิ่งที่ทำให้ผู้คนรู้สึก รัก รู้สึกละอาย และซาบซึ้งใจ วัฒนธรรมคือรากฐานที่ป้องกันไม่ให้สังคมยึดติด เป็นกระแสน้ำใต้ดินที่ป้องกันไม่ให้การพัฒนาขาดความละเอียดอ่อน

การคิดแบบมนุษยธรรม – คบเพลิงที่ส่องทาง

หากวัฒนธรรมคือดิน มนุษยชาติก็คือเมล็ดพันธุ์

หากวัฒนธรรมให้เอกลักษณ์แก่เรา มนุษยชาติก็ช่วยให้เราปลูกฝังความเมตตาในชีวิต

เศรษฐกิจ ที่ต้องการความเข้มแข็ง สังคมที่ต้องการความยั่งยืน ไม่สามารถพึ่งพิงการเติบโตเพียงอย่างเดียวได้ แต่ต้องอาศัยผู้คนที่รู้จักรักและเคารพซึ่งกันและกัน

การคิดแบบมนุษยนิยมไม่ใช่สิ่งที่สูงส่ง แต่เริ่มต้นจากสิ่งเล็กๆ คือการที่เจ้าหน้าที่รู้จักรับฟังเสียงประชาชน คือการที่ธุรกิจคำนึงถึงสิ่งแวดล้อมก่อนที่จะคำนึงถึงผลกำไร คือการที่ครูสอนนักเรียนให้มีความเมตตากรุณาก่อนที่จะสอนสูตรสำเร็จ

โลก เคยมีอารยธรรมอันรุ่งโรจน์ที่สูญสิ้นไป ไม่ใช่เพราะความยากจน แต่เป็นเพราะการสูญเสียจิตวิญญาณของมนุษย์ ชาวกรีกโบราณกล่าวไว้ว่า "ผู้ใดปรารถนาจะปกครองประเทศชาติ จะต้องเรียนรู้ที่จะปกครองจิตใจของตนเองเสียก่อน" มนุษยชาติคือจิตใจ จิตใจที่รู้จักมองผู้อื่น ไม่ใช่เป็นเพียงเครื่องมือ แต่คือการสะท้อนตัวตน มนุษยชาติคือสิ่งที่คุณไม่อยากให้ผู้อื่นทำกับคุณ ดังนั้นคุณก็ไม่ควรทำแบบเดียวกันนี้กับผู้อื่น

เมื่อวัฒนธรรมและมนุษยชาติกลายเป็นหนึ่งเดียวกัน

เมื่อความคิดเชิงวัฒนธรรมและความคิดเชิงมนุษยธรรมดำเนินไปควบคู่กัน เราก็สามารถเดินทางไปได้ไกลโดยไม่ลืมทางกลับบ้าน

นั่นคือเมื่อนโยบายทุกอย่างถูกมองผ่านเลนส์แห่งหัวใจมนุษย์ นั่นคือเมื่อโครงการก่อสร้างไม่เพียงแต่คำนึงถึงวัสดุ แต่ยังคำนึงถึงลมหายใจของชุมชนโดยรอบด้วย นั่นคือเมื่อ การศึกษา ไม่เพียงแต่สอนความรู้ แต่ยังปลูกฝังความภาคภูมิใจทางวัฒนธรรมและความเมตตากรุณาไว้ในจิตวิญญาณของเด็กๆ ด้วย

เปรียบเสมือนนาข้าว วัฒนธรรมคือดินตะกอน มนุษยชาติคือเมล็ดพันธุ์ และการพัฒนาคือการเก็บเกี่ยว หากเราเพียงแค่ใส่ปุ๋ยให้กับผลผลิตแล้วลืมดูแลดิน ฤดูกาลต่อไปก็จะแห้งแล้ง

สังคมที่ร่ำรวยแต่ขาดมนุษยธรรมก็เหมือนแม่น้ำที่มีน้ำมากแต่ไม่ใส

สู่อนาคตที่มนุษย์มีมนุษยธรรม

เมื่อมองย้อนกลับไปในประวัติศาสตร์ชาติของเรา เราจะเห็นว่าช่วงเวลาที่ยากลำบากที่สุดก็เป็นช่วงเวลาที่วัฒนธรรมและมนุษยชาติกลายมาเป็นแสงนำทางเช่นกัน

จากเรื่องราวของนักบุญจิองที่ถอดเสื้อเพื่อกลับสวรรค์ ไปจนถึงเรื่องราวของแม่ที่แบกข้าวสารไปให้ทหาร จากหลังคาฟางริมแม่น้ำแดงสู่เรือข้ามฟากที่แม่น้ำเตียน ทั้งหมดนี้ล้วนเป็นเครื่องพิสูจน์ถึงพลังแห่งความเมตตากรุณา ของจิตวิญญาณทางวัฒนธรรมที่รู้จักวิธีแก้ไขปัญหาด้วยความรักของมนุษย์

ทุกวันนี้ เมื่อพูดถึงนวัตกรรม การเปลี่ยนผ่านสู่ดิจิทัล เทคโนโลยี AI... เรายังคงต้องการรากฐานที่แข็งแกร่งกว่า นั่นคือความเป็นมนุษย์ในสังคมที่มีวัฒนธรรม เพราะมีเพียงมนุษย์เท่านั้นที่รู้วิธีใช้เทคโนโลยีเพื่อประโยชน์ ไม่ใช่เพื่อครอบงำ มีเพียงวัฒนธรรมเท่านั้นที่สามารถช่วยให้เราก้าวผ่านโลกาภิวัตน์ไปพร้อมๆ กับการรักษาเอกลักษณ์ของเราเอาไว้ได้

วัฒนธรรมคือความทรงจำของชาติ

การโคลนนิ่งคือความทรงจำของมนุษยชาติ

เมื่อกระแสน้ำสองสายมารวมกันเป็นหนึ่ง

ผู้คนจะค้นพบความหมายของตนเองอีกครั้ง

เหมือนใบไม้ที่ลอยอยู่บนแม่น้ำในบ่ายวันนั้น หากไม่มีกอผักตบชวาคอยยึดไว้ ใบไม้ก็คงลอยไปตลอดกาลโดยไม่รู้ว่าจะลอยไปทางไหน

ในทำนองเดียวกัน หากปราศจากวัฒนธรรมและมนุษยธรรมเป็นรากฐาน สังคมก็สามารถก้าวหน้าได้อย่างรวดเร็ว แต่ไม่จำเป็นต้องก้าวไกล เพราะท้ายที่สุดแล้ว การพัฒนาไม่ได้หมายถึงแค่การก้าวไปข้างหน้าเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการรู้วิธีรักษาสิ่งที่ทำให้เราเป็นมนุษย์ด้วย

มีบางสิ่งที่ไม่อาจวัดค่าเป็นตัวเลขหรือเงินทองได้ แต่เป็นรากฐานที่หล่อเลี้ยงคุณค่าทั้งมวล ซึ่งก็คือวัฒนธรรมและมนุษยชาติ สายธารทั้งสองนี้ดูเหมือนจะขนานกัน แต่แท้จริงแล้ว มันแทรกซึมและสอดประสานกันในทุกความคิด ทุกวิถีทาง และทุกการกระทำของผู้คนเสมอ

เล มินห์ ฮวน

ที่มา: https://baocamau.vn/noi-ket-tu-duy-van-hoa-va-tu-duy-nhan-ban-a123924.html