Rzeki w napisach Czamów

Rzeka Quang. Zdjęcie: PHUONG THAO

Historia rzeki

Rzeka, w sanskrycie nazywana Nadī नदी, w starożytnym języku czamskim Krauṅ /krɔ:ŋ/. Ślady Campa (Champa) pozostawione w Quang Nam -Da Nang, z ponad tysiącletnią historią formowania się królestwa, to nie tylko świątynie. Rozległy system irygacyjny z polami, kanałami i tamami budowano już od czasów starożytnych. A historia rzeki wciąż trwa.

Wielka Rzeka (mahānadī) wspomniana jest w trzech inskrypcjach z okolic Quang Nam: około 72 r. n.e. w My Son, około 105 r. n.e. w Hon Cut, około 147 r. n.e. w Chiem Son.

W okresie panowania dynastii Campapura (IV–VII w.) inskrypcja z 72 r. odkryta w pobliżu świątyni A1, My Son, została uznana przez L. Finot za pierwszy dokument prawny tego obszaru.

Poza tym inskrypcja z 147 roku w Czampie głosi, że na północy płynie rzeka Mahā (mahānadī). Dynastia Campapura wspominała jedynie o nazwie Wielkiej Rzeki, na terytorium My Son, które obecnie jest częścią rzeki Thu Bon.

W późniejszych dynastiach, dynastii Indrapura, panującej od VIII do X wieku, wspominano o trzech systemach rzecznych. Spośród nich granice świątyń, jak potwierdzono, przylegały do ​​rzek Nayauna, Luvu i Bhauk Śirā, co odpowiadało systemom rzek Thu Bon i Ly Ly.

Inskrypcję z ok. 106 r. odkryto we wsi Ban Lanh (gmina Dien Trung, miasto Dien Ban), około 12 mil na północ od inskrypcji z ok. 66 r. w Dong Duong.

Wcześniej mędrzec Śri Kalpa zbudował tu również świątynię Śrī Rudramaddhyeśvary. Od pola Ṅauk Rayā do ujścia rzeki Nayauna, od ujścia rzeki do południowego brzegu świątyni, rozciąga się ponad 100 pól, wiosek, stawów i jezior o nazwach w starożytnym języku czamskim. Wszystkie znajdują się pod wpływem systemu irygacyjnego dwóch północnych odnóg rzeki Thu Bon, odchodzących od Co Thap w dwóch kierunkach: północno-wschodnim i południowo-wschodnim.

Zgodnie z topografią wioski Ban Lanh, rzeka Nayauna wspomniana w inskrypcji z 106 r. n.e. może być jedynie dwiema odnogami Wielkiej Rzeki (mahānadī) płynącymi w kierunku północno-wschodnim i południowo-wschodnim.

Późniejsza dynastia Indrapura

Również w tym okresie król Śrī Jaya Siṅhavarmadeva zbudował świątynie i podzielił system wiosek i pól w Cam Le (obecnie miasto Da Nang ). Dowody tego są nadal widoczne w inskrypcjach z 211 r. n.e. w Khue Trung i 142 r. n.e. w Hoa Que. Z archeologicznego punktu widzenia ruiny Phong Le są również uważane za centrum religijne tej dynastii.

Fragment górnego biegu rzeki Thu. Zdjęcie: VO THINH

Obok, w Huong Que, znajduje się stanowisko z inskrypcją z ok. 140 r., zwrócone na wschód w stronę rzeki Ly Ly – terytorium lordów mogło sięgać rzek Thu Bon, Ba Ren, Truong Giang, a nawet wyżyn.

Za panowania Yāṅ Põ Ku Śrī Jaya Harivarmadeva Ciy Śivānandana na początku XIII wieku w inskrypcji z ok. 100 r. wspomniano o dwóch rzekach: rzece przepływającej przez stolicę Siṅhapura (Trà Kiêu) oraz rzece Yāṃ – dwóch rzekach należących do systemu rzecznego Thu Bồn (południowa odnoga).

Inskrypcję z 100 r. n.e. odkryto w świątyni G5, My Son – nad rzeką Jam, na wschód od świątyni Guheśvara, wspomnianej w inskrypcji z dynastii Indrapura z 106 r. n.e.

Wcześniej, w roku 1010 (1088), za panowania króla Śrī Jaya Indravarmmadeva Yãṅ Devatāmūrti, w inskrypcji z 89 r. odkrytej w Świątyni D1, My Son wymienił także pola, wioski i rzeki znajdujące się w tym miejscu podczas odbudowy kraju zniszczonego przez wojnę.

Wiejski festiwal w górnym biegu rzeki Thu Bon. Zdjęcie: VO THINH

Inskrypcja z ok. 64. roku w Chiên Đàn głosi, że pod koniec XI wieku król Śrī Harivarmadeva podbił całe południe, od rzeki Tam Kỳ do świątyni Campeśvara w Trà Kiêu. Panowie w tym regionie podporządkowali się mu i stali się jego wasalami. Pola, rzeki i jeziora systemu rzecznego Tam Kỳ są również wymienione w inskrypcji z ok. 227. roku w An Mỹ i z ok. 63. roku w Khương Mỹ.

Quang Nam – Da Nang, gdzie starożytna stolica Campa istniała i rozwijała się przez prawie 1000 lat. Czas zatarł relikty, ale nazwy rzek, strumieni, jezior, pól, wiosek i ludzi – wszystko to wciąż tam jest. Kształt może się zmienić, ale echa dynastii wciąż niosą się po falach, w tym opowieści o życiu rzeki.

Źródło: https://baoquangnam.vn/nhung-dong-song-trong-bia-ky-cham-3148245.html